Nevena Martinović
SLIKARSTVO KOSARE BOKŠAN: PUTOVANJE KROZ PRIRODU DO SOPSTVA
Akademija. Zadarska grupa.
Životni i stvaralački put Kosare Bokšan rano je određen ulaskom u prvu posleratnu klasu profesora Ivana Tabakovića na beogradskoj Akademiji likovnih umetnosti. U vremenu tvrdog diktata socijalističkog realizma, Bokšanova je postala deo grupe mladih ljudi koji su odbijali da se pomire sa akademskim programom uređivanim od strane države i komunističke partije. Ohrabreni Tabakovićevim tada „antipedagoškim“ pristupom slobodnog razmišljanja u umetnosti, osmelili su se da u letnjem semestru zajednički napuste predavanja i rad na Akademiji, i da za to vreme sasvim samostalno i slobodno slikaju.
Boravak grupe kolega i prijatelja u razrušenom Zadru, na obali Jadrana, od marta/aprila do avgusta/septembra 1947. godine, postao je istorijski primer jednog od prvih kolektivnih činova pobune protiv ograničavanja slobode stvaralaštva u novoj državi. Zadarsku grupu, pored Kose Bokšan činile su njene kolege iz klase Petar Omčikus, Milorad Bata Mihailović, Ljubinka Jovanović, Miodrag Mića Popović, Vera Božičković, Mileta Andrejević, kao i njihovi prijatelji Bora Grujić i Borislav Mihajlović Mihiz. Iako kratkotrajna, zadarska epizoda je umnogome trasirala Kosinu ličnu i profesionalnu sudbinu. Najpre, radilo se o izgradnji ključnog životnog i profesionalnog kreda – nepristajanja na sputavanje i gušenje slobode izbora ideja i načina njihovog izražavanja. Demonstracija ovakvog stava, napuštanjem akademskih obaveza, shvaćena je kao direktno suprotstavljanje instituciji i sistemu, što je kod većine učesnika zadarske avanture, uključujući i Bokšanovu, dovelo do zamornog i ponižavajućeg igrokaza izbacivanja sa Akademije, ponovnog vraćanja i konačnog samostalnog odustajanja od studija. U njenom i Omčikusovom slučaju reperkusije su se odnosile i na nemogućnost pripadanja esnafskom udruženju u Srbiji, zbog čega su svoj život krajem četrdesetih godina preselili u Rijeku, gde su se i venčali, te nastavili svoj profesionalni slikarski rad kao članovi saveznog udruženja. Zatim, iako Zadarska grupa nije imala jedinstven umetnički program, sve članove grupe povezivalo je okretanje predratnom modernističkom modelu slike. Kosini rani pejzaži, figuralne grupe, portreti i autoportreti, slike realističke provenijencije dopunjene „ekspresionističkim nabojem“, prikazani su na njenoj prvoj samostalnoj izložbi 1952. godine u Beogradu. Svojim slikarstvom, ali i angažovanim stavom u okviru svoje profesije (kao deo Zadarske grupe i grupe Jedanaestorica) umetnica je učestvovala u ključnoj fazi borbe za obnovu modernističke tradicije u srpskoj posleratnoj umetnosti. Konačno, aspekt zadarskog iskustva, koji je od svih članova grupe imao najsveobuhvatniji uticaj na Kosaru Bokšan – bila je trajna zaljubljenost u mediteranski prostor i način života.
Pariz. Apstrakcija.
Odabravši veoma mladi, put ličnog i profesionalnog integriteta, Kosa Bokšan i Petar Omčikus odlučili su da, ubrzo nakon Kosine samostalne izložbe, svoj život i umetnički razvoj nastave u Parizu. Zajedno sa kumovima, takođe slikarsko-bračnim parom Bata Mihailović – Ljubinka Jovanović, bili su prvi slikari posleratnog perioda koji su beogradsku scenu trajno zamenili pariskom, te koji su u narednoj deceniji svoje slikarstvo drastično transformisali pod uticajem tokova visokog modernizma, u znaku razvijenog jezika slikarske apstrakcije.
Samo dve godine po dolasku u Pariz, Kosina slika Narandžasta apstrakcija (1954) ušla je u najužu selekciju za nagradu Prix du Dôme i prikazana је na izložbi u ovom legendarnom umetničkom stecištu na Monparnasu. Put od tradicionalnog pejzaža i portreta do slike koja je formalno bila očišćena od bilo kakve referencijalnosti na spoljašnji svet, u slučaju Kose Bokšan, vodio je isprva kroz slikarstvo umerene geometrizacije. Radi se o srednjoj liniji apstrakcije, između „slikarstva francuske tradicije“ i novih pojava lirske apstrakcije i enformela. Kompozicije sastavljene od geometrizovanih ploha izvedenih gustim ili slojevito nanetim pigmentom, uz očuvanje transparentnosti poteza i/ili fizičkih karakteristika slikane materije – sintetisale su pojedine kvalitete starog i novog modela apstraktne slike. Istaknute primere ovog slikarstva mogla je videti već u radovima Serža Poljakova koji je živeo u istom hotelu kao ona i Omčikus, i izlagao u Galeriji Žan Biše koju su posećivali i sa čijim kružokom slikara su se povremeno družili. Za umetnicu, koja je iz predstavljačkog slikarstva naglo stupila u svet apstrakcije, ovaj model plastičkog mišljenja bio je relativno prijemčiv jer je nudio mogućnost predmetnih polazišta i negovao elemente forme i kompozicije. Pa ipak, na osnovu naslova Kosinih ranih apstraktnih slika, kojima pripadaju Kompozicija i Narandžasta apstrakcija – bilo je jasno da se oslobodila izvanslikarskih referenci, definišući i sam sadržaj isključivo plastičkim elementima i njihovim čistim odnosima – plohom, bojom i linijom. Radi se o slikama, koje i pored bliskosti sa Poljakovljevim radovima iz istih godina, demonstriraju apsolutno ovladavanje jednim modelom slikarske apstrakcije i zrelost u realizaciji svih njegovih segmenata. Uostalom, učešće na izložbi u kafeu Le Dôme bio je vid zvaničnog priznanja Kosinom masteriranju autonomnog sveta slike, a posledično i njenoj integrisanosti u tokovima savremene pariske scene.
(…)
(Celovit tekst u štampanom izdanju)
Dela
Publikacije
