Nevena Martinović
SLIKA U ČAST JUBILEJA
Sto pedeset godina od rođenja Nadežde Petrović (1873-1915)
Predvodnica i prvakinja
Najstarije od devetoro dece, Nadežde Petrović je već samim rođenjem 11. oktobra 1873. godine, bila prva u svojoj sredini. Zahvaljujući ljubavi i razumevanju roditelja, građanskom vaspitanju i visokom obrazovanju, podršci porodice i bliskih prijatelja, izrasla je u ličnost bez presedana po samouverenosti i upornosti, istrajnosti i angažovanosti – ličnost koja je svojom duhovnom i intelektualnom snagom, ambicijom i talentom, realizovala brojne pionirske poduhvate od izuzetnog značaja za srpsko društvo, kulturu i umetnost na pragu XX veka.
Na pijedestalu Nadeždinih ostvarenja nalazi se njen raskošni slikarski opus kao vrhunski rezultat umetničkog stvaralaštva kome je posvetila svoj život, te u kome su se manifestovale sve ključne odlike njene ličnosti: živa radoznalost za novo, vizionarski i revolucionarni duha, darovitost i autentičnost razmišljanja i percepcije, neumorna posvećenost učenju i radu, strasni temperament i egzaltirana ljubav prema prirodi, plemenita zainteresovanost za čoveka i potreba za zajedništvom, negujući i prosvetiteljski odnos prema sopstvenom narodu kao najdublji izraz patriotizma. Uprkos ograničenim dometima društvene sredine i kulturno-umetničkog razvoja u Srbiji s kraja XIX i početkom XX veka – Nadežda se velikim slovima upisala u istoriju kao začetnica modernističkog shvatanja slike i ličnost na pramcu srpske moderne umetnosti. U različitim fazama svog profesionalnog razvoja išla je ispred drugih, gonjena neukrotivom prirodom, slobodarskim duhom i nasušnom potrebom da stvara – bila je prva učenica ženskog odeljenja Kutlikove slikarsko-crtačke škole (1896/1897), jedina srpska studentkinja Antoana Ažbea (1898-1901) i Julijusa Ekstera (1901-1903) u Minhenu na prelazu dva veka, u prvoj deceniji XX stoleća prva je među srpskim umetnicima napustila atelje i dosledno slikala u pleneru, prva je u srpsko slikarstvo unela intenzivan kolorit fovističkog prosedea i gustu pastuoznu fakturu. Sa njenim slikama srpska sredina je, i pre nego je to razumela, dobila prva remek-dela kolorističkog ekspresionizma. Uprkos tome što je nailazila na maltretman ovdašnje javnosti i kritike, od ignorisanja do najgrubljih komentara, Nadežda je, uviđajući nedovoljnu informisanost i obrazovanost svog okruženja, uporno nastavljala da kosmopolitski živi u svom vremenu i uspela da srpsko slikarstvo sinhronizuje sa najsavremenijim tendencijama mlade evropske Moderne. Bila je sasvim u pravu kada je još kao studentkinja u Minhenu zaneseno uveravala oca da u njoj može videti „prvu srpsku slikarku na kraju XIX i početku XX veka.“ Možda na margini njenog velikog dela, ali nikako zanemariv jeste i podatak da je prva u našoj umetnosti pokušala da realizuje monumentalne kompozicije u modernističkom duhu, te da je prva srpska slikarka u čijim je aktovima erotizam bio lišen alegorijske koprene. Po umetničkom i istorijsko-dokumentarnom značaju izuzetan je njen doprinos na polju fotografije, a posebno kao naše prve ratne fotografkinje.
Na umetnost svog vremena i sredine Nadežda nije delovala samo svojim slikarskim radom, već je, kao osnivač, organizator i/ili likovni kritičar, bila akter svih značajnih događaja u Beogradu prve decenije XX veka. Svojim angažmanom dala je doprinose Prvoj i Četvrtoj jugoslovenskoj izložbi (1904, 1912), bila je član Saveza jugoslovenskih umetnika Lada (iz koga zbog brojnih neslaganja istupa 1906), jedan je od osnivač i prvi član uprave Srpskog umetničkog udruženja (1907) i među prvim članovima Odbora za organizaciju umetničkih poslova Srbije i jugoslovenstva (1913). No njeno najdraže čedo bila je Prva jugoslovenska umetnička kolonija, u kojoj je, iako nakratko, uspela da ostvari svoje velike ideale: da ujedini južnoslovenske umetnike najmodernijih shvatanja, realizuje njihov zajednički rad u prirodi i na izvoru narodnog života, i da pruži primer duboke nacionalne bliskosti na polju umetnosti i kulture kao predvodnice društvenog i državnog ujedinjenja. Nadeždine likovne kritike koje su pružale pogled u svet modernih ideja o slici i umetnosti bile su jedinstvene u tadašnjoj srpskoj publicistici. Sve to je stizala i postizala kao nastavnica crtanja u Višoj ženskoj školi, insistirajući svojim kompleksnim aktivnostima na misionarsko-prosvetiteljskoj ulozi umetnika u društvu.
Simbioza umetničkog stvaralaštva i društvenog angažmana, u Nadeždi je često prerastala iz posvećenosti u duboko požrtvovanje. Puno turbulencija i istorijskih preloma – od Majskog prevrata i pada dinastije Obrenović, preko Aneksione krize, Balkanskih i Prvog svetskog rata – vreme u kojem je živela nepoštedno je kušalo njena patriotska i slobodarska osećanja. I ona se srčano odazivala na akciju, prekidajući svoj umetnički rad jedino kada je trebalo pomoći najugroženijima i „odužiti dug“ svojoj zemlji. Osnivanje Kola srpskih sestara (1903) bio je njen prvi veliki društveno-politički angažman, ispostaviće se i najdugovečniji. Tom prilikom je bila i organizator do tada najmasovnijeg ženskog mitinga u Srbiji (15. VIII 1903) sa ciljem prikupljanja članica za Kolo i pomoći za srpski narod u Makedoniji, ugnjeten turskom vlašću i terorom. Prikupljenu humanitarnu pomoć lično je odnela u postradala sela. Istom srčanošću nastavila je da se angažuje i nakon austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine (1908), organizujući proteste, osnivajući Odbor Srpkinja i među prvima postavši članica Narodne odbrane. Poslednje tri godine njenog života (1912-1915) u znaku su iscrpljujućeg poziva dobrovoljne bolničarke u ratovima koje je Kraljevina Srbija vodila najpre sa Turskom, zatim Bugarskom i konačno Austrougarskom. Slikala je u kratkim pauzama između ratova, i u još kraćim predasima između zbrinjavanja ranjenih na bojištima. Preminula je od pegavog tifusa u valjevskoj bolnici 3. aprila 1915. godine, napustivši svet kao „redak i svetao primer samopožrtvovanja“ za svoj narod i otadžbinu.
Nadeždin prebogat ali kratak život odvijao se na stalnim putovanjima: radi školovanja i usavršavanja boravila je u Minhenu i Parizu, više puta posećivala je izložbe u Budimpešti, Beču, Berlinu, Veneciji, putovala po Italiji, različitim angažmanima stizala od Makedonije do Slovenije, a između svega obilazila Srbiju u kojoj je najviše i najzanesenije slikala. Po Srbiji je na kraju putovala zajedno sa poljskim bolnicama, ne odvajajući se ni tada od kista, pera i fotoaparata. U onoj meri u kojoj je ona bila aktivni učesnik društvenih, kulturnih i umetničkih zbivanja u Srbiji s početka XX veka, toliko je njeno celokupno delo – likovni opus, tekstovi različitih karaktera i vrednosti, kao i fotografska zaostavština, danas neprocenjivo svedočanstvo o jednom prelomnom istorijskom periodu i jednoj izuzetnoj ličnost koja ga je obeležila.
(Ceo tekst u štampanom izdanju)
Dela
Publikacije
- Više o umetniku