Galerija RIMA

Lidija Merenik
Moderni projekt Stojana Ćelića

„Lični život, izraz, saznanje i istorija napreduju oklevajući, i ne idu pravo prema ciljevima ili pojmovima. Ono što se traži suviše određeno, ne dobija se, a ideje, vrednosti ne nedostaju, naprotiv, onome koji je iz svog meditativnog života znao da oslobodi spontani izvor.“ [1]

Kada se Stojan Ćelić 1948. godine vratio u Beograd, studije[2], isprekidane neumitnim ritmom ratnih godina je nastavio kod Đurđa Teodorovića, a potom i u klasi Nedeljka Gvozdenovića, kod koga je i diplomirao 1951. godine. Kako sam kaže o tim danima, „Tako smo sa Čelebonovićem saznavali šta je pravi sjaj slikarstva, sa Lubardom gde su granice uspona, sa Gvozdenovićem u šta se može posvećeno ući u punoj zrelosti, sa Tabakovićem kako se dotiču prostori iracionalnog…“[3] Posebno su mu tokom školovanja bila značajna predavanja Momčila Stevanovića o ranoj renesansi u Italiji. Kao da je izvrsna predavačka veština Stevanovićeva otvorila Ćeliću put ka razumevanju istorije slikarstva i formiranju temeljnih uzora njegovog budućeg opusa. S druge strane, 1949. godine prvi put obilazi srednjovekovne manastire Srbije i Makedonije. Uz druženje sa Aleksandrom Tomaševićem (o kome kasnije piše jedan od najboljih i najnadahnutijih tekstova ikada napisanih o tom umetniku[4]), kao i uz učešće u uzbudljivoj klimi priprema (1948-1950) Izložbe jugoslovenske srednjovekovne umetnosti (1950, Pariz), srpsko-vizantijska umetnost postaje jedan od uzornih podsticaja budućem Ćelićevom učenom modernističkom izrazu, njegov doprinos medieval-modern fenomenu u srpskom slikarstvu modernizma, u kome, takođe, svoja najbolja ostvarenja daju Aleksandar Tomašević i Lazar Vozarević. Gotovo istovremeno, 1950/51. prvi put izlaže i piše svoj prvi tekst o umetnosti. Uprkos činjenici da je Stojan Ćelić u pamćenju posleratne jugoslovenske i srpske kulture modernizma zauzeo istaknuto mesto prevashodno kao slikar izuzetnog inovacijskog i kreativnog dara, nije preterano reći da su njegove likovne kritike i studije o umetnosti[5] (Mladost, Lik, NIN, Revija, Književne novine, Umetnost, Delo i dr.) imale za srpsku sredinu jednaku težinu kao i njegova umetnička dela, čineći ga neodvojivim protagonistom srpske likovne kritike, uz umetnike/pisce poput Miodraga B. Protića i Zorana Pavlovića. Istorija ne može zaobići ni učešće Stojana Ćelića u emancipatorskoj grupi modernista – Decembarskoj grupi (1955-1960). Grupa je obuhvatila niz različitih autorskih jezika i opredeljenja[6], a njen ujedinjujući faktor nalazio se u sferama iznad jezika slike, prevashodno u potrebi za imenovanjem savremene koncepcije slike u pedesetim godinama XX veka, u klimi ponovnih osvajanja umetničkih sloboda posle izrazite vladavine političko-programske delatnosti socijalističkog realizma. Iako nije imala, kako navodi Protić, jedinstvenu estetičku platformu[7], Decembarska grupa i Stojan Ćelić kao njen akter, dosledno traže i sprovode različite koncepcijske, kompozicione i modernizujuće inovacije slike: od potrebe da se učini krupan korak napred od uzora međuratne srpske umetnosti i „modernog tradicionalizma“ , preko kompozicionog i formalnog iskušavanja uzora Pikasovog sintetičkog kubizma i postkubizma, do stvaranja izvornog modela nove slike, u čemu je jedno od kapitalnih dostignuća dao i Ćelić. Kako je i sam rekao: „Negde je morala postojati uporišna tačka u kojoj su se ovi ‘individualisti’ nalazili. Bliže bismo bili istini ako bismo tu tačku tražili ocenjujući celokupno delo pojedinca. […] Decembarska je dete vremena i saglasnost članova bila je rezultat želje da se podudarnost interesovanja i iskaza udarno sažme“[8]. Ćelićevo postignuće je individualni, lični čin odgovornosti pred umetnošću i slobodom umetničkog izražavanja, stvaralačkom potrebom za naprednim izvornim jezikom nove, moderne i drugačije slike u političkoj i društvenoj klimi pedesetih godina, slike koja svoja dostignuća projektuje u budućnost umetnosti: „Stvarao sam i sledio sam jedan lični program, pokušao sam da rešim zadatke koje sam sebi postavljao, a postavljao sam ih i rešavao u svetu koji ne dozvoljava smirenja i zatvaranja.[…] Generacija kojoj pripadam uticala je na bitna pomeranja u našoj savremenoj umetnosti druge polovine veka“.[9]

[1] M. Merlo-Ponti, „Posredni govor i glasovi ćutanja“, Oko i duh, Vuk Karadžić, Beograd 1968, 59-111. Prevod E. Mićunović.

[2] Ćelićevo školovanje je započelo u školi Mladena Josića 1942. godine, gde je radio pod vođstvom Franje Radočaja i gde su, jedno vreme, predavali i Zora Petrović i Jovan Bijelić. Istovremeno, školu pohađa veći broj njegovih budućih kolega i istaknutih umetnika, poput Boška Karanovića, Aleksandra Tomaševića, Mladena Srbinovića, Mirjane Mihać, Majde Kurnik, Ksenije Divjak, Miodraga B. Protića i drugih. Ipak, kako i sam kaže, „Radočaja se seća kao senke“, Josića „po jednoj korekturi“, a Bijelića „po lucidnim predavanjima“, ovaj jednogodišnji boravak u Josićevoj školi bio je tek uvod i kratkotrajna priprema za njegovo školovanje na Akademiji za likovne umetnosti, koju upisuje 1943. godine, u klasi Mihaila Petrova, da bi u proleće 1944. školovanje bilo prekinuto, a Ćelić avgusta te godine otišao u NOB. Od februara 1945. Stojan Ćelić je instruktor za agitaciju i propagandu, a zatim i šef propagandnog odseka XX srpske brigade. Od oslobođenja pa do 1948. godine, boravi sa jedinicama u Belom Manastiru, Senti i Adi. I. Subotić, I. Simeonović Ćelić, Stojan Ćelić, Clio, Beograd 1996.

[3] S. Ćelić, I. Simeonović Ćelić, intervju, nav.delo, 111-112.

[4] S. Ćelić, „Beleške o smrti, životu, putevima ka delu i delu slikara Aleksandra Tomaševića“ u: Aleksandar Tomašević 1921-1968, Umetnički paviljon Cvijeta Zuzorić, Beograd 1980.

[5] Bibliografija Stojana Ćelića, u: I. Subotić, I. Simeonović Ćelić, Stojan Ćelić, Clio, Beograd 1996, 225-228.

[6] Grupu su činili Miloš Bajić, Dragutin Cigarčić, Stojan Ćelić, Aleksandar Luković, Zoran Petrović, Miodrag B. Protić, Mladen Srbinović, Aleksandar Tomašević, Lazar Vozarević i Lazar Vujaklija.

[7] M. B. Protić, „Slikarstvo šeste decenije u Srbiji“, u: M. B. Protić et al., Jugoslovensko slikarstvo šeste decenije, Muzej savremene umetnosti, Beograd 1980, 17-52.

[8] S. Ćelić, I. Simeonović Ćelić, intervju „Umetničko delo kao dokaz o vrhunskoj ljudskoj kreativnoj moći“, u: I. Subotić, I. Simeonović Ćelić, Stojan Ćelić, Clio, Beograd 1996, 146-147.

[9] S. Ćelić, I. Simeonović Ćelić, intervju, nav.delo, 159.

(Ceo tekst u štampanom izdanju)