Galerija RIMA

Naime, prve glupe slike nadovezale su se na seriju Prazno vreme[1] kojom je Kovač apostrofirao nužnost i značaj „pozitivne dosade“ – dokolice shvaćene kao lično vreme lišeno svakodnevnih obaveza, beskrajnog protoka informacija i prekomernih spoljašnjih stimulansa. U pitanju je vreme u kome se pojedinac vraća na elementarne postavke sopstvenog postojanja bez ambicija da se bude neko ili nešto više. Iz iste preokupacije razvijaju se i prve glupe slike, jer je glupost, u nedostatku adekvatnijeg izraza, „važan sadržaj dosade“[2]. Za Kovača pojam „glupog“ nema ni pozitivan ni negativan predznak, već je najbliža kvalitativna odrednica stanja kojim se osvešćuje „prazno vreme“, te u kojem je umetnik oslobođen ne samo sadržaja sveta već istorije i nasleđa bremenitih velikim stvaralačkim dostignućima i značajnim teorijskim diskursima. Kada govori o svojim ranim pokušajima da stvori kombinaciju boja koja bi bila glupa Kovač sugeriše da je ključ u odsustvu bilo kakvog odnosa među jukstaponiranim nijansama. Jedna boja „mora da bude neutralna u odnosu na neku drugu. Da ne ide, ali da ne provocira“, te da bude „najravnodušnija prema drugoj boji.“[3] „Glupo“ je dakle osećaj brisanog prostora spremnog za igru i eksperiment bez zadatosti i velikih očekivanja. Otuda glupe slike nastaju na tom prednivou stvaralačkog procesa –  na kome umetnik, pre nego li počne da oblikuje sadržaj i značenje, najpre samo uživa u slikanju. Kada pominje doživljaj vezan za glupe slike Kovač sugeriše uopšteno i nespecifično pozitivno stanje: „To što je upisano je na strani sreće, da se tako konkretno i banalno izrazim – na strani pozitivnih osećanja. Sa ovim slikama možemo dopustiti da doživimo jedan udar dobrog osećaja dok ih gledamo, baš zato što su jednostavne i koloritne. I to bi u stvari bilo to.“[4] Taj stepen pozitivne banalnosti koji proizlazi iz čiste radosti slikanja, Kovač zadržava kao elementarni stvaralački pogon i više od deceniju kasnije, kada u uzastopnim serijama radova – Povratak glupih slika (2021/2022), Još povratka glupih slika (2021/2022) i Deca glupih slika (2022/2023)[5] – obnavlja, problemski proširuje i plastički usavršava originalni koncept. Konačno, slikama iz poslednje, pete serije nazvane Glupi monohromi (2023-2025), premijerno predstavljene u beogradskoj Galeriji RIMA, umetnik zaokružuje ciklus pod krovnim nazivom Glupe slike.

U dosadašnjim tumačenjima slika iz ovog ciklusa[6] više puta je istaknuta važnost formalnog jezika čiste nepredstavljačke apstrakcije u umetnikovim strategijama demistifikacije savremenog slikarstva. Kovač se opredeljuje za oblast koja je odigrala ključnu ulogu kako u osvajanju autonomnosti slike tako i u razvijanju njenih punih potencijala kao medija umetničkog izraza kakvog ga danas poznajemo. Do kraja 20. veka slikarska apstrakcija beleži značajnu inflaciju teorijskih koncepata, kulturoloških uloga kao i pojedinačnih tumačenja u okvirima ograničenih plastičkih datosti. Nakon što je jedna mrlja dostigla pun kapacitet sadržaja koje može da zastupa, apstrakcijа u 21. veku doživljava, po rečima Kovača, „ponor u glupo“[7]. Lukrativno motivisani i namenjeni dekoraciji poslovnih i rezidencijalnih sedišta sitnog i krupnog kapitala, brojni primeri apstraktnih slika svoju tržišnu vrednost licemerno oslanjaju na složene idejne konstrukte istorijski utkanе u polje apstrakcije. Tako i Kovač bira da u jednostavnoj morfologiji svojih glupih slika objedini nekoliko elemenata amblematskih za razvoj apstraktnog slikarstva: mrlju kao polukontrolisani trag za koji se vezuje ekspresivni potencijal apstrakcije, boju kao ključnog nosioca simbolike i katalizatora doživljaja, ali i geometrijski obrazac „rešetke“, reprezent racionalne i intelektualne, pa i optičke frakcije. Čak se i jasna izdvojenost i transparentnost osnovnih fizičkih datosti slike (platna, boje, formata, traga spreja) može povezati sa konceptualnom, analitičkom linijom apstraktnog slikarstva. Iako dobro upoznat sa svim ovim potencijalima Kovač naslovima obaveštava posmatrača da ih koristi na površnom nivou njihovih vizuelnih karakteristika i odbacuje svaki sadržaj koji se u njih može unapred ili naknadno utkati. Svedenom apstraktnom morfologijom slika Žolta Kovača ne pretenduje da izlazi van svojih osnovnih likovnih datosti, niti da posmatraču nudi nešto više od retinalnog užitaka i prijatnog estetskog odnosa. Štaviše, u poslednjoj seriji Glupi monohromi boja se odvaja od mrlje, čime  umetnik razbija psihološki najpotentniju vezu u slici i time je dodatno „zaglupljuje“. Međutim, ovoga puta Kovač više ne računa samo sa intimnim doživljajem gluposti kao korisne praznine, već i sa društveno konvencionalnim shvatanjem istog pojma koje se pežorativno odnosi na nedostatak vrednosti, znanja, pa čak i svesti. Umetnik računa i sa tim da se ovakvo „čitanje“ nalazi u sferi izvan slike, u prostoru posmatrača odnosno šireg društvenog konteksta kome slika neminovno pripada te u kome umetnik bira da svojim radovima interveniše. Značenje glupih slika stoga ne leži u njihovom (nepostojećem) sadržaju, već je relacione prirode i razvija se kroz njihovu performativnu ulogu[8] unutar umetničkog i društvenog polja u kome deluju. Kao svojevrsni metaobjekti[9], svesni sebe i svojih pozicija – glupi monohromi preuzimaju vizuelni model autoreferentne slike bliske minimalnoj umetnosti i priključuju se nepreglednom polju savremene  apstrakcije da bi razbili iluzije o oslanjanju savremene slikarske prakse na nove i velike ideje, intelektualne visine i emocionalne ponore. Umetnik bi rekao da one „nazivaju stvari svojim imenom i konstatuju nemoć savremenog slikarstva.“[10]

(Celovit tekst u štampanom izdanju)

—————

[1] Predstavljena izložbom u Galeriji Zvono, Beograd, 9-21.6.2008.

[2] „Причајмо о уметности, причајмо о глупости“, разговор: Б. Младеновић и Ж. Ковач, предговор у каталогу, Жолт Ковач. Глупе слике, Продајна галерија „Београд“, Београд 2009.

[3] Ibid.

[4] Izvod iz elektronske prepiske sa Žoltom Kovačom vođene povodom realizacije izložbe Glupi monohromi. Svi citati korišćeni u tekstu autorizovani su od strane umetnika.

[5] Sve tri serije predstavljene su na istoimenim izložbama: Povratak glupih slika, Galerija Reflektor, Užice, septembar 2022; Još povratka glupih slika, Galerija zadužbine Ilije M. Kolarca, Beograd, 2 – 18. novembar 2022; Glupe slike 4: Deca glupih slika, Galerija RIMA, Kragujevac, 12. maj – 12. jun 2023.

[6] A. Ереш, предговор у каталогу, Још повратка глупих слика, Галерија Задужбине Илије М. Коларца, Београд  2022; M. Karić, Povodom izložbe „Glupe slike 4: Deca glupih slika“ Žolta Kovača, Galerija RIMA, Kragujevac 2023.

[7] Videti fusnotu 5.

[8] Više o performativnoj ulozi slike povodom serije Slike suvišnih informacija u: B. Dimitrijević, „Slikar ni u jednom licu”, predgovor u katalogu, Slike suvišnih informacija. Žolt Kovač, Galerija Zvono, Beograd 2010.

[9] Videti fusnotu 5.

[10] Ibid.