Prvog dana manifestacije Dani kragujevačke knjige (20. II 2018), u organizaciji Narodne biblioteke "Vuk Karadžić" u Kragujevcu, tradicionalno je progašena najbolja knjiga u 2017. godini. Povelja je dodeljena Galeriji RIMA kao izdavaču iz Kragujevca za monografiju o slikaru Marku Čelebonoviću.

Uz podsećanje da je Galerija RIMA po drugi put laureat ove nagrade (prethodno je nagrađena za monografiju o slikaru Đorđu Ivačkoviću, 2014) u nastavku objavljujemo obrazloženje stručnog žirija.

 

 Monografija Marko Čelebonović može se nazvati izdavačkim poduhvatom 2017. godine. Ova, do sada najzahtevnija i najobimnija Rimina monografija, okupila je eminentne autore, istoričare umetnosti različitih generacija i pogleda na Čelebonovićevo stvaralaštvo (Ješa Denegri, Lidija Merenik, Nevena Martinović, Ana Bogdanović i Sofija Milenković) koji nisu imali nimalo lak zadatak – da istraže život i rad umetnika izuzetno kompleksne ličnosti i stvaralačkog opusa, a njegovo stvaralaštvo sagledaju iz novog ugla, otkrivajući posebne umetničke vokacije. Irina Subotić i Simona Čupić potpisale su se kao recenzenti, a svojim autoritetima i referencama dale su posebnu vrednosnu dimenziju monografiji.

Marko Čelebonović je bio jedan od stubova srpskog modernog slikarstva, profesor na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu, član SANU, ali, pre svega, učenik čuvenog francuskog vajara Antoana Burdela, diplomirani pravnik, Sorbonac koji je tradicionalnu porodičnu advokatsku karijeru zamenio nesigurnim umetničkim pozivom, pripadnik nezvanične kolonije umetnika u Sen Tropeu i komandant francuskog Pokreta otpora. Upravo kompleksnost umetnikove ličnosti i stvaralaštva bile su za autore obavezujuće i inspirišuće da, poštujući stavove prethodnika, u monografiju inkorporiraju nove savremene pristupe u tumačenju Čelebonovićevog dela.

     Dokaz da su uspeli u tome je monografija koju imamo ispred nas. Obimna po broju stranica (633) i luksuzno opremljena brojnim reprodukcijama obuhvatila je šezdeset godina umetničkog rada – od prvih vajarskih početaka, kasnijeg slikarskog angažmana (sa 23 godine izlaže prve tri svoje slike, a sa 24 ima prvu samostalnu izložbu)  do konačnog opredeljenja za kist, sa svim umetničkim nemirima i mirisom Mediterana zbog koga će se, menjajući predele i zemlje, do kraja života vraćati prvoj ljubavi – Sen Tropeu. Ambiciozno zamišljena, ona je, razume se, rezultat višegodišnjeg upornog i ozbiljnog istraživanja likovne i dokumentarne građe, artefakata, umetničkog opusa Marka Čelebonovića kroz transformaciju njegovog stvaralačkog rukopisa i u isto vreme pronalaženje, popisivanje i reprodukovanje više od četristo slika i crteža iz četrnaest državnih i muzejskih zbirki, više privatnih kolekcija iz zemlje i inostranstva, kao i radova u vlasništvu naslednika porodice Čelebonović.

Bogato opremljena, dvojezična monografija sa dvostubačnim tekstom uporedo na srpskom i engleskom jeziku, između kojih je napravljena suptilna, ali ipak primetna razlika u tonu, svojim sadržajem upućuje na naučnu publikaciju jer, uz pet studija, sadrži iscrpnu biografiju, bibliografiju umetnika, korišćene izvore, imenski registar, katalog umetničkih dela (329 slika i 120 radova na papiru), kao i njihove reprodukcije visoke rezolucije, portrete i porodične fotografije, faksimile. Detaljne anotacije formirane prema jedinstvenoj metodologiji za sve studije pružaju bogate bibliografske reference. U likovno-grafičkom oblikovanju korice data je prednost svedenoj tipografskoj formi i jednostavnom svetlo-tamnom kontrastu koji ne odvlače pažnju od vrednog sadržaja, dok u knjižnom bloku različiti formati reprodukcija daju dinamičnost monografiji.

Publikacija kroz pet posebnih autorskih celina osvetljava stvaralaštvo Marka Čelebonovića. „U istorijskom razdoblju krupnih društvenih preobražaja, permanentnih kriza, potom revolucije i njenih posledica, Čelebonović je izgradio lik umetnika kao naprednog građanina evropske edukacije i međunarodne karijere... Slučaj Čelebonovićeve umetničke paradigme višestruko je poučan: ukazuje na to da je umetnost uvek i prevashodno usud umetnika i pojedinca“, napisao je Jaša Denegri u svojoj studiji Marko Čelebonović i paradigma umetnika kao progresivnog građanina.

U studiji Prostori vremena i vreme prostora– fragmenti o delu Marka Čelebonovića  Lidija Merenik pokušava da dokuči u opusu Čelebonovića „nepravolinijsko kretanje koje ima svoje unutrašnje pravilnosti“. Opirući se metodama starijih kolega da umetnika nacionalno svrstaju (francuski, srpski ili srpsko-francuski slikar), ograničavaju događajima i hronologijom, omeđuju periodizacijom, deskripcijom i formalnom analizom, ona se zadržava na iskazu brata Alekse Čelebonovića koji otvara nova vrata u opusu umetnika te na njemu dokazuje svoju teoriju i viđenje stvaralaštva Čelebonovića kroz: „ponavljanje, razliku, preradu, aproprijaciju sopstvenog dela u novo, buduće delo“.

Nevena Martinović je u svojoj studiji Pasteli Marka Čelebonovića: od odraza do oslonca stvaralačkog identiteta analizirala jedan od najvećih opusa u pastelu (skoro pet stotina) u modernoj umetnosti i to „ne kao zbir slučajno sačuvanih skica, likovnih vežbi i nedovršenih crteža, već jednim pogledom obuhvaćenu galeriju  većinom dovršenih slika, koje pripovedaju o kontinuitetu umetnikovog stvaralačkog razvoja tokom poslednje tri decenije života“ i „ulozi koju imaju u ispoljavanju i oblikovanju njegovog stvaralačkog identiteta“. Po autorki, Čelebonović je „pastelima produbljivao domete svoje likovnosti, obogaćivao mogućnosti svog kolorizma i pronalazio iskaze svog magičnog prostora i njegovih ritmova“. Ta galerija pastela danas predstavlja „nezaobilazni pasaž kroz korpus umetnikovog posleratnog slikarstva“ i, kako autorka Martinović zaključuje, „ostavljeni putokaz za buduća tumačenja Čelebonovićevog stvaralaštva“.   

Okviri Čelebonovićeve prakse uvek su bili određeni tradicionalnim medijem i umetnikovim najbližim okruženjem kao tematskom osnovom. Na primeru slike Porodica  i njene dve reinterpretacije, Sofija Milenković prati četvrtu deceniju umetnikovog stvaralaštva kao ključni period u kome je uspostavio temelje svoje umetnosti. Reinterpretacije slike Porodica potvrđuju da „reperi kojih se on dosledno držao nisu predstavljali ograničenje, već naprotiv, podsticaj da na lucidan način pomera, preobražava i usavršava idejna težištva svog stvaralaštva.“
„U većini mojih slika, bar za mene je to tako, postoji transpozicija onog što je vidljivo u nešto što odgovara osećanju svečanog. Svečanost je sam život. Svečanost nije slavlje.“, citatom umetnika završava svoju studiju Tri PORODICE Marka Čelebonovića Sofija Milenković.

Čelebonovićevu rečenicu „Slikarstvo je medij stvari“ Ana Bogdanović je iskoristila  kao moto svoje studije. Na koji način se „najobičnije stvari pojavljuju pred čovekom, kako se prostor poima kao imaginacija, zašto je važan prazan prstor koji jedan predmet deli od drugoga – predstavljaju centralna pitanja koja je autorka Bogdanović razmotrila radi daljeg razumevanja Čelebonovićevog slikarstva u svojoj studiji Nekoliko razmišljanja o pogledu predmeta u slikarstvu Marka Čelebonovića.
Na kraju moramo da istaknemo da je za studiju objavljenu u ovoj monografiji Ana Bogdanović ovenčana prestižnom  nagradom „Lazar Trifunović“ za 2017. godinu, koja se dodeljuje za likovnu kritiku i teorijsko razmatranje savremene likovne i vizuelne umetnosti.

To je, u isto vreme dokaz da je žiri dobro obavio zadatak proglasivši monografiju Marko Čelebonović za najbolju kragujevačku knjigu u 2017. godini.

Marija Jovanović, grafički dizajner
Zoran Mišić, novinar
Gordana Vučković, bibliotekar